*Toυ Ανδρέα Μουντζουρούλια
Τον Σεπτέμβριο του 2023, ανακοινώθηκε η πρωτοβουλία IMEC. O IMEC είναι ένας οικονομικός διάδρομος που θα συνδέει την Ινδία, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή η πρωτοβουλία έχει τη δυνατότητα να αλλάξει το πρόσωπο του παγκόσμιου εμπορίου και των μεταφορών.
Ο διάδρομος αναμένεται να ενισχύσει τους οικονομικούς, μεταφορικούς και ενεργειακούς δεσμούς μεταξύ των χωρών και να χρησιμεύσει ως ψηφιακή γέφυρα μεταξύ ηπείρων. Ο οικονομικός διάδρομος IMEC αναμένεται να αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη και να βελτιώσει τους γεωπολιτικούς δεσμούς μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών.
Ωστόσο, η επιτυχία του έργου εξαρτάται από την περιφερειακή συνεργασία που απαιτεί πολιτική σταθερότητα και κανονιστικές προσαρμογές. Οι γεωπολιτικές εντάσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν ανταγωνισμό για περιοχές επιρροής, ειδικά ενόψει πρωτοβουλιών όπως ο «Νέος Δρόμος του Μεταξιού» της Κίνας (η Πρωτοβουλία Belt & Road, ή BRI). Επιπλέον, αν και το έργο δεν εξαρτάται από την πλήρη ομαλοποίηση μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, η αποτελεσματική συνεργασία θα απαιτήσει συνεχή συντονισμό μεταξύ αυτών των χωρών.
Τα κρίσιμα σημεία για την Ελλάδα
Για την Ελλάδα προκειμένου να εμφανισθεί ως αξιόπιστος εταίρος στον IMEC προϋπόθεση είναι, φυσικά εκτός των άλλων, η αποκατάσταση ενός σύγχρονου και ασφαλούς σιδηροδρομικού δικτύου, η επιλογή του λιμανιού που θα μπορεί να εξυπηρετεί αυτόν τον διάδρομο και τα αναγκαία έργα υποδομής. Για την Ινδία σημαντική προτεραιότητα είναι και η στενή συνεργασία με την Ελλάδα στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας αλλά και στην αμυντική βιομηχανία.
Η συμμετοχή της Ελλάδας ενισχύει τη γεωπολιτική της θέση και αναμένεται να προσφέρει οικονομικά οφέλη μέσω της ενίσχυσης των εμπορικών και ενεργειακών διασυνδέσεων.
O IMEC είναι ένα από τα αποτελέσματα της παγκόσμιας διαμάχης για την εξουσία και η Ελλάδα διαδραματίζει ζωτικό ρόλο σε αυτό το έργο. H Ελλάδα διαμορφώνει την εξωτερική της πολιτική μέσω του σχεδίο, για να αποτελέσει γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης και, παράλληλα με αυτό, δίνει μηνύματα ότι θα διασφαλίσει την ασφάλεια της περιοχής στο έργο IMEC.
Η «ψήφος εμπιστοσύνης» του Ντόναλντ Τραμπ στον οικονομικό «διάδρομο» IMEC, που συνδέει Ευρώπη με Ινδία μέσω Ελλάδας
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, κοινοποίησε στην πλατφόρμα Truth Social άρθρο του Breitbart News τον Μάρτιο, άριρο στο οποίο αναφέρει τη στρατηγική σημασία του οικονομικού διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) και στον ρόλο της Ελλάδας και της Κύπρου ως «συνδετικού κρίκου» μεταξύ των περιοχών που καλύπτει.
Σύμφωνα με το άρθρο, η Ελλάδα και η Κύπρος μπορούν να λειτουργήσουν ως θαλάσσιος διάδρομος που θα διευκολύνει τη σύνδεση μεταξύ Ινδίας, Μέσης Ανατολής και Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο ρόλος του IMEC και η Κύπρος
Στην Κοινή Διακήρυξη ανάμεσα σε Κύπρο-Ινδία τον Ιούνιο, γίνεται ειδική αναφορά στον οικονομικό διάδρομο IMEC που θα συνδέει την Ινδία με την Ευρώπη «ως μια μετασχηματιστική, πολυκομβική πρωτοβουλία που προωθεί την ειρήνη, την οικονομική ολοκλήρωση και τη βιώσιμη ανάπτυξη».
Βλέποντας τον IMEC ως έναν καταλύτη για εποικοδομητική περιφερειακή συνεργασία, επανέλαβαν την κοινή δέσμευσή τους για προώθηση της σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή και τόνισαν τη σημασία της προαγωγής βαθύτερης εμπλοκής και διαδρόμων διασύνδεσης από την Ινδική Χερσόνησο μέσω της ευρύτερης Μέσης Ανατολής προς την Ευρώπη. Αναγνωρίζοντας τον ρόλο της Κύπρου ως πύλης προς την Ευρώπη και, σε αυτό το πλαίσιο, την προοπτική της να λειτουργήσει ως περιφερειακός κόμβος για μεταφόρτωση, αποθήκευση, διανομή και υλικοτεχνική υποστήριξη, καλωσόρισαν τις προοπτικές παρουσίας ινδικών ναυτιλιακών εταιρειών στην Κύπρο, ενθαρρύνοντας την προώθηση της ναυτιλιακής συνεργασίας μέσω κοινοπραξιών μεταξύ παρόχων ναυτιλιακών υπηρεσιών με έδρα την Κύπρο και την Ινδία, ως μέσο περαιτέρω ενίσχυσης των οικονομικών και υλικοτεχνικών δεσμών.
Το μεγάλο σχέδιο
Το σχέδιο του διαδρόμου μεταφορών έχει ένα χρηματοδοτικό κενό περίπου 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να καταστεί ελάχιστα λειτουργικό, συνδέοντας τα λιμάνια του Κόλπου με τη Χάιφα του Ισραήλ. Το μεγαλύτερο μέρος του ανεκπλήρωτου κόστους βρίσκεται στην Ιορδανία του Ισραήλ και σε κόμβους logistics πιθανώς στο Χαράντ, στο Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας (που συνδέει την Σαουδική Αραβία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), στην αλ-Χαντίθα, στην Σαουδική Αραβία (Ιορδανία-Σαουδική Αραβία), στο Μάφρακ, τον κόμβο logistics της Ιορδανίας, και κοντά στο Μπέιτ Σεάν στο Ισραήλ (Ιορδανία-Ισραήλ).
Ο διάδρομος θα έχει την ικανότητα να μετακινεί περίπου σαράντα έξι τρένα ημερησίως, μεταφέροντας 1,5 εκατομμύριο εμπορευματοκιβώτια αποθήκευσης (TEU) ετησίως σε μονοσωλήνια σιδηροδρομική γραμμή εμπορευμάτων, με δυνατότητα κλιμάκωσης έως και 3 εκατομμύρια TEU στο μέλλον, τόσο με τη διπλή σιδηροδρομική γραμμή εμπορευμάτων όσο και με την πρόσθετη ενσωμάτωση του λιμένα Ashdod που επιτρέπει μεγαλύτερη διακίνηση στην Ανατολική Μεσόγειο. Το ανώτατο όριο του όγκου συναλλαγών που μεταφέρεται μέσω του IMEC θα μπορούσε να φτάσει ακόμη υψηλότερα, καθώς περιορίζεται μόνο από την τοποθέτηση πρόσθετων σιδηροδρομικών γραμμών και τη χωρητικότητα του λιμένα, η οποία θα μπορούσε να επεκταθεί τόσο με πρόσθετες σιδηροδρομικές επενδύσεις όσο και με την ενσωμάτωση πρόσθετων χωρών στο IMEC.
Οι χρόνοι μεταφόρτωσης μέσω του διαδρόμου μεταφοράς θα μπορούσαν να μειωθούν κατά περίπου 40% (σε δώδεκα και πλέον ημέρες) σε σχέση με τις θαλάσσιες διαδρομές, δημιουργώντας περίπου 5,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια εξοικονόμηση στο εμπόριο Ασίας-Ευρώπης που διασχίζει τη διαδρομή. Ο διάδρομος θα παρείχε επίσης ισχυρότερη πρόσβαση στις διεθνείς αγορές για τις χώρες κατά μήκος της διαδρομής και θα αύξανε την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών. Μόνο για την Ινδία, το IMEC θα μπορούσε να δημιουργήσει μια συνολική αύξηση μεταξύ 5% και 8% στην αποτίμηση των ινδικών εξαγωγών, επιστρέφοντας 21,85 δισεκατομμύρια δολάρια πρόσθετων ινδικών εξαγωγών ετησίως.
Οι ενεργειακοί και ψηφιακοί πυλώνες του διαδρόμου πιθανότατα θα ενισχύσουν την ενεργειακή ασφάλεια και την παγκόσμια μετάδοση δεδομένων. Τα έργα υψηλού δυναμικού περιλαμβάνουν βαθύτερη ενσωμάτωση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ τμημάτων του διαδρόμου και νέα υποθαλάσσια και επίγεια καλώδια οπτικών ινών που συνδέουν τα αναδυόμενα κέντρα δεδομένων στη Μέση Ανατολή με την Ευρώπη και την Ινδία. Το οικονομικό δυναμικό και η σκοπιμότητα άλλων συνιστωσών που προσδιορίστηκαν στη δήλωση IMEC του 2023, δηλαδή ένας διααραβικός αγωγός φυσικού αερίου που θα συνδέει τη Σαουδική Αραβία με την Ανατολική Μεσόγειο και θα αξιοποιεί το πράσινο υδρογόνο κατά μήκος του IMEC, παραμένει ασαφές. Ο διάδρομος έχει τη δυνατότητα να παρέχει μια αποτελεσματική πλατφόρμα για κρίσιμες αλυσίδες διύλισης και εφοδιασμού ορυκτών, προηγμένες ζώνες παραγωγής, κέντρα δεδομένων τεχνητής νοημοσύνης και άλλα στρατηγικά στοιχεία.
Ο IMEC προσφέρει στρατηγική και οικονομική ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους της. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει να αξιοποιήσει τη δύναμη σύγκλησης και τα εργαλεία μετριασμού του κινδύνου για να ανανεώσει τη δυναμική του IMEC και να αξιοποιήσει την ηγεσία των ΗΠΑ στη διαδικασία της G20 του 2026 για να δημιουργήσει και να διαμορφώσει μια συντονιστική δομή του IMEC. Η ολοκλήρωση του IMEC θα καταδείξει την αντοχή της αμερικανικής διπλωματίας στη Μέση Ανατολή· θα παράσχει μια σαφή εναλλακτική λύση στην Πρωτοβουλία Belt and Road της Κίνας· να δημιουργηθούν πρόσθετα κίνητρα για τα κράτη να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ· να ανοίξουν νέες αγορές για τις αμερικανικές εταιρείες· να διαμορφώσουν τον περιφερειακό συντονισμό σε στρατηγικούς τομείς· και να εμβαθύνουν την ευθυγράμμιση ΗΠΑ-Κόλπου. Για να διασφαλιστεί η επιτυχία της IMEC, η πρωτοβουλία χρειάζεται την εμπλοκή ανώτερων αξιωματούχων των ΗΠΑ και έναν κεντρικό μηχανισμό συντονισμού.
Ένας κεντρικός συντονιστικός φορέας της IMEC είναι απαραίτητος για την υπέρβαση αυτών των προκλήσεων και τη μεγιστοποίηση του δυναμικού του διαδρόμου. Αυτός ο φορέας θα πρέπει να περιλαμβάνει μια συνιστώσα σε υπουργικό επίπεδο για να εξασφαλίσει την απαραίτητη πολιτική υποστήριξη, μια γραμματεία για τη διαχείριση του καθημερινού συντονισμού και τεχνικές ομάδες εργασίας που θα ενσωματώνουν ενδιαφερόμενους φορείς και εμπειρογνώμονες του ιδιωτικού τομέα. Επιπλέον, ο συντονιστικός φορέας θα πρέπει να υιοθετήσει την IMEC όχι ως έναν ενιαίο διάδρομο, αλλά ως ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων διαδρομών που ενώνουν τις περιφερειακές πολιτικές για ανοιχτό, διαφανές και ελεύθερο εμπόριο.
Ο Τουρκικός Παράγοντας
Η Τουρκία, η οποία δεν περιλαμβάνεται στην πρωτοβουλία IMEC, την αντιμετωπίζει αρνητικά. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σχολίασε το θέμα μετά την ανακοίνωση του έργου τον Σεπτέμβριο του 2023, δηλώνοντας ότι «δεν θα υπήρχε διάδρομος χωρίς την Τουρκία» και ότι «η πιο βολική διαδρομή για τις μεταφορές ανατολής-δύσης είναι μέσω της Τουρκίας». Στην πράξη, τρεις χώρες που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία έχουν πολύπλοκες ή ακόμη και αντιπαλικές σχέσεις με την Τουρκία – η Ινδία, το Ισραήλ και η Ελλάδα. Αντίθετα, η Τουρκία προωθεί τον «Δρόμο Ανάπτυξης» μέσω του Ιράκ – μια διαδρομή μεταφοράς σιδηροδρόμων και αυτοκινητοδρόμων από το λιμάνι al-Faw στην επαρχία της Βασόρας προς την Τουρκία, από όπου μπορούν να μεταφερθούν αγαθά στην Ευρώπη. Πρόκειται για ένα πιο περιορισμένο έργο σε σύγκριση με το IMEC και συνδέεται με υπάρχουσες υποδομές, συμπεριλαμβανομένου του τουρκικού λιμανιού Ceyhan. Το Κατάρ και τα ΗΑΕ είναι σημαντικοί εταίροι για την Τουρκία σε αυτό το έργο του Δρόμου Ανάπτυξης και αναμένεται να συνεισφέρουν στη χρηματοδότησή του.
Μια άλλη επιλογή για την Τουρκία είναι η προώθηση έργων υποδομής μέσω της Συρίας. Ιδέες όπως ένας αγωγός φυσικού αερίου από το Κατάρ προς την Τουρκία και τα τουρκικά σχέδια για την αποκατάσταση της σιδηροδρομικής γραμμής Χετζάζ αντικατοπτρίζουν την επιθυμία της Άγκυρας να αξιοποιήσει την πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Άσαντ για να δημιουργήσει διαδρομές από τον Κόλπο προς τη Συρία και από εκεί προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Στο συριακό πλαίσιο, είναι επίσης δυνατή μια ευθυγράμμιση συμφερόντων μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας στην προώθηση της Συρίας ως προτιμώμενου διαδρόμου μεταφορών, προκειμένου να διασφαλιστούν οι απαραίτητες επενδύσεις για την αποκατάσταση και τη σταθερότητά του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες εξέφρασαν την υποστήριξή τους για τη σταθεροποίηση του καθεστώτος Άσαντ μέσω της απόφασης του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να άρει τις κυρώσεις κατά της Συρίας, μπορεί επίσης να είναι πιο ανοιχτές στην ενσωμάτωση της Συρίας στη συνδεσιμότητα μεταφορών Ανατολής-Δύσης.
Η Ισραηλινή Προοπτική
Από την άποψη του Ισραήλ, αυτή είναι μια ιστορική ευκαιρία. Η πρωτοβουλία IMEC συνδυάζει τη γεωγραφία με τη στρατηγική: Η γεωγραφία τοποθετεί το Ισραήλ στο επίκεντρο και η στρατηγική διάσταση θα επιτρέψει στο Ισραήλ να ενισχύσει τη σημασία του για την Ινδία, τον Κόλπο, την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιπλέον, αυτή η πρωτοβουλία αντιπροσωπεύει έναν σημαντικό οικονομικό μοχλό: η μετατροπή του Ισραήλ σε κόμβο χερσαίων μεταφορών μπορεί να φέρει έσοδα, υποδομές και ξένες επενδύσεις, καθώς και να ενισχύσει το δίκτυο μεταφορών στο βόρειο Ισραήλ. Μια σιδηροδρομική σύνδεση από την Ιορδανία μέσω του Beit She’an προς το λιμάνι της Χάιφα θα χρησιμεύσει ως ο άξονας του διαδρόμου IMEC στην περιοχή. Το λιμάνι της Χάιφα, το οποίο αποκτήθηκε το 2022 από μια ινδική εταιρεία, αντικατοπτρίζει επίσης την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των χωρών που εμπλέκονται στην πρωτοβουλία.
Ωστόσο, παράλληλα με τις ευκαιρίες, υπάρχουν και προκλήσεις. Η συμμετοχή σε ένα τέτοιο έργο απαιτεί από το Ισραήλ να διασφαλίσει ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον. Μια επίθεση από έναν εχθρικό παράγοντα σε ισραηλινές υποδομές που αποτελούν μέρος ενός διεθνούς διαδρόμου θα μπορούσε να αποτρέψει τους επενδυτές και να βλάψει την αξιοπιστία του Ισραήλ ως διαδρομής διέλευσης. Σε περιφερειακό επίπεδο, η συμμετοχή του Ισραήλ στον διάδρομο IMEC μπορεί είτε να επιταχύνει είτε να εμποδίσει την ομαλοποίηση με τη Σαουδική Αραβία. Εάν το Ριάντ πειστεί ότι τα οικονομικά και υποδομικά οφέλη δικαιολογούν το πολιτικό άνοιγμα, μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο ως κανάλι για την ομαλοποίηση. Αντίθετα, μπορεί να προσπαθήσει να παρακάμψει το Ισραήλ μέσω πιο ακριβών και μακρύτερων διαδρομών – μια κίνηση που θα υπονόμευε τους αρχικούς στόχους του έργου.
Η προώθηση των χερσαίων διαδρόμων – οι οποίοι είναι εγγενώς περιορισμένοι σε όγκο μεταφορών σε σύγκριση με τις θαλάσσιες διαδρομές – δεν χρειάζεται να είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Εκ πρώτης όψεως, είναι πιθανές αρκετές χερσαίες διαδρομές από τον Αραβικό Κόλπο μέσω Συρίας, Ισραήλ και Αιγύπτου προς την Ευρώπη. Παρόλο που τα περιφερειακά κράτη ενδέχεται να προσπαθήσουν να ματαιώσουν τα σχέδια των άλλων να γίνουν κόμβοι μεταφορών και ενέργειας, η ύπαρξη πολλαπλών σημείων περιφερειακής αστάθειας σημαίνει ότι κάποια πλεονάζουσα διαθεσιμότητα στις χερσαίες διαδρομές μπορεί να αποτελέσει εφεδρικό μέσο σε περίπτωση προσωρινής διακοπής και, ως εκ τούτου, αποτελεί κοινό συμφέρον.
Η αναβάθμιση των διμερών σχέσεων Ελλάδας και Ινδίας και η σύσφιξη των δεσμών της χώρας μας με την πολυπληθέστερη χώρα στον πλανήτη και πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, αλλά και η συμμαχία με το Ισραήλ, θα αλλάξει τα δεδομένα στην Ανατολικά Μεσόγειο και όχι μόνο!
Ο Ανδρέας Μουντζουρούλιας είναι Αντιπρόεδρος του International Institute of Strategy. Είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας, αναλυτής άμυνας, γεωπολιτικός αναλυτής και επιχειρηματίας.
Eίναι ιδιοκτήτης του Directus.gr και η ερευνητική του εμπειρία ειδικεύεται στην έρευνα και επικεντρώνεται στην εξωτερική πολιτική, την άμυνα και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Ο κ. Ανδρέας Μουντζουρούλιας εργάζεται εδώ και 14 χρόνια ως δημοσιογράφος και σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Δημοσιογραφία.
